مزاج شناسی ، علمی بسیار وسیع و گسترده برای تشخیص و درمان مشکلات جسمی و روحی است، زیرا تمامی جنبه‌های سلامتی انسان، تحت تأثیر طبیعت انسان و مزاج اعضاء قرار دارد.
از دیدگاه مزاج شناسی دو نوع مزاج وجود دارد:
- مزاج گرم
- مزاج سرد
مزاج گرم خود به دو دسته تقسیم می شود:
- گرم و تر (دم)
- گرم و خشک (صفرا)
1. گرم و تر (دم):
در لغت دم به معنی خون است. در مزاج شناسی زمانی که گفته می شود فردی مزاج گرم و تر دارد، به این معناست که خلط قالب در بدن ایشان خون است. خواب زیاد و احساس خستگی و کسلی چیزی است که بسیار به آن دچار هستند. این موارد مخصوصا در فصل بهار بسیار تشدید می شود.
افرادی که مزاج گرم و تر دارند، معمولا زیاد خمیازه می کشند، و دائما در حال کش و قوس دادن بدن خود هستند. این افراد دارای اخلاقی خوش و اهل بگو بخندند. از دیگر خصوصیات افراد با مزاج گرم و تر می توان به این نکات اشاره کرد: معمولا مزه دهانشان شیرین، و پوست و زبان و چشم آنها قرمز است. مستعد خونریزی از بینی و لثه هستند. در فصل بهار که کیفیت گرم و تری دارد بیشتر احتمال بروز بیماری در این افراد وجود دارد.
خصوصیات ظاهری:
پوستی سرخ و سفید و بدنی درشت و عضلانی دارند. نه گرمایی هستند و نه سرمایی، ولی تحمل سرما برایشان راحت تر است. قدرت حرکات بدنی و قدرت هضم و اشتهای خوبی دارند. نسبت به دیگر مزاج‌های چهارگانه، رگهای دست برجسته تری دارند. این افراد استعداد بالاتری برای ابتلا به فشار خون و بیماریهای قلبی دارند. رنگ لثه این گروه عموما سرخ است.
خصوصیات رفتاری:
شجاع و جسورند. اعتماد به نفس بالایی دارند. اهل ریسکند، منظم هستند، اما نظم و ترتیب آنها از افراد با مزاج گرم و خشک کمتر است. میل به رهبری دارند. میل جنسی قوی، خون زیاد، چهره متمایل به سرخی و معمولا خون دماغ می شوند. خوشرو، صمیمی و آرام هستند، اما اگر عصبانی شوند ممکن است دست به رفتارهای مخاطره آمیز بزنند.
ذائقه و میل غذایی:
افراد دارای مزاج گرم و تر میل به شیرینی و ترشی دارند، اما همه نوع غذایی می‌خورند.
مواد غذایی مفید: مصرف خاکشیر، تخم ریحان، سوپ یا آش جو، نان جو، برگ زردآلو، هلو و انجیر برای مزاج‌های گرم و تر مفید است.
مواد غذایی مضر: خوردن خوراکی‌هایی مانند آب یخ، نوشابه، تخم مرغ، بادمجان، ترشی، سرکه، سیر، چای، گوشت گوسفند، جگر، ماکارونی، زیتون، پیاز، خرما، انبه، انجیر، موز، پسته، فلفل سیاه، نعنا، آویشن، رازیانه، عسل، گوشت بوقلمون
بیماری های رایج: سردرد، پرخوابی، هماتوری (وجود خون در ادرار)، خستگی، ضعف جنسی، چاقی و تپش قلب. فشار خون
یادآوری
معمولا ۶ الی ۷ ساعت خواب شبانه برای افراد با مزاج گرم و تر کافی است، باید سعی کنند بیش از ۸ ساعت نخوابند. حدود ۱۵ الی ۳۰ دقیقه پیاده روی صبحگاهی برای افراد با مزاج گرم و تر بسیار عالی می باشد. باید سعی کنند از غذاهایی با فیبر بالا استفاده نمایند تا اجابت مزاج راحت تری داشته باشند.
از نگاه مزاج شناسی خلط قالب در افراد با مزاج گرم و خشک صفرا می باشد. چهره و سفیدی چشم آنها تا حدودی به زردی می زند. دهان و بینی آنها خشک است. زبان آنان خشک و زبر و گاهی تلخ می شود. معمولا دارای عطش زیاد و اشتهای کم هستند، عموما لاغر و مطالب را سریع درک می کنند. بیخوابی و سبک بودن خواب از مشکلات این افراد است. افراد با مزاج گرم و خشک تحریک پذیر هستند. پوست آنها گرم و خشک و بی حالت است. دور چشم آنها به علت از دست دادن رطوبت گود می افتد.
خارش پوست و وز وز گوش از مشکلات شایع در افراد با مزاج گرم و خشک می باشد. این افراد در هنگام عصبانیت و هوای گرم معمولا به سردرد دچار می شوند. هنگام لمس کردن اندام آنها گرما را حس می کنید. از هوای خنک لذت می برند. اولین ادرار صبحگاهی این افراد پررنگ و گاهی سوزان است. مشکلات سلامتی این افراد در تابستان شدت می یابد. انسان‌های دارای مزاج گرم و خشک لاغر اندام هستند، با استخوان بندی معمولا درشت.
خصوصیات ظاهری:
اندام بدنشان کشیده است، بینی کشیده و عقابی شکل، کف دست ها کشیده و مستطیلی شکل، اندام چهار شانه و استخوان بندی درشت، ناخنهای کشیده، رگهای برجسته، ابروهای کمانی، چشم های درشت، سفیدی چشم متمایل به زردی مشاهده می شود. در چهره آنها حالت تعجب وجود دارد، اراده قوی ندارند و در هر کاری تجربه کمی کسب می کنند. رنگ لثه این افراد معمولا زرد است.
خصوصیات رفتاری: اغلب این افراد، بسیار پر انرژی، پر تحرک و با خواب میانه خوبی ندارند. دهان خشک، معمولان مبتلا به یبوست، باهوش، زیرک و پر حرفند. زود عصبانی می‌شوند و به سرعت عصبانیت شان فروکش می‌کند. اضطراب، تنش های فکری، انزال زود رس، سرفه های خشک، سوزش ادرار، لاغری شدید، در خانم ها لکه بینی و افزایش خونریزی در هنگام عادت ماهانه، میگرن، وزوز گوش، تپش قلب، حرارت در سمت کبد، خارش زیاد پشت، موهای خشک، هپاتیت، تلخی دهان و …
مواد غذایی مفید: اغلب غذاهایی که دارای کیفیت سرد و تر هستند.
خورش آلو، سوپ جو، اسفناج، مصرف شاتوت، انار، زرشک، تمشک، زردآلو، هلو، سیب، گلابی، خیار، کدو، کاهو و اسفناج برای مزاج‌های گرم و خشک مفید است.
مواد غذایی مضر: اغلب غذاهایی که دارای کیفیت گرم و خشک هستند
گوشت پرندگان کوچک، تخم مرغی که زرده آن برشته شده باشد و عسلی نباشد، میگو، گوشت شتر، فسنجان شیرین، غذاهای چرب، مصرف سیر، پیاز، ادویه هـای تند، گوشت قرمز، موز، خربزه، آناناس، انجیر، غذا هـای سرخ کرده، گردو، پسته، فندق و نارگیل با مزاجشان سازگار نیست. بهتر است به طور نسبی از این مواد غذایی پرهیز کنند.
دمنوش های مضر: غالب دمنوش های گرم و خشک هستند. مانند: پونه، نعنا، کاکوتی، چای کوهی، اسطوخودوس، سنبل الطیب، بهار نهارنج و …
ادویه های مضر: غالب ادویه ها گرم و خشک هستند، لذا مواردی مانند: دارچین، میخک، رازیانه، زنجبیل، فلفل، زعفران، خردل
خصوصیات مشترک مزاج گرم
کسانی که طبع گرم دارند، نسبت به گرما کم طاقت هستند و زیاد لباس نمی‌پوشند. به طور خلاصه باید گفت: اشخاص با مزاج گرم و خشک در تمام فصول سال خصوصاً تابستان حرارت بدنشان بالاست (زیرا مزاج تابستان گرم و خشک است).
افراد گرم مزاج به مصرف مواد عذایی سرد تمایل دارند، در صورت مصرف غذاهای گرمی نظیر شکلات، عسل، خرما و … دچار التهاب و گرفتگی می‌شوند. بر این اساس است که توصیه می‌شود: افرادی که طبیعت گرم صفرا یا دم را دارند از غذاهای سرد استفاده کنند تا گرمی آن غذاها تعدیل شود. افراد با مزاج گرم و تر فقط در فصل گرم سال (تابستان) حرارت بدنشان بالاست، ولی در پاییز و زمستان به لباس‌های گرم نیاز پیدا می‌کنند.
مزاج سرد نیز دو دسته هستند:
-
- سرد و خشک(سودا)
- سرد و تر(بلغم)
- سرد و خشک(سودا_خاک)
در لغت سودا به معنی سیاهی است، مزاج این خلط سرد و خشک است. سیاهی و غلظت خون در هنگام حجامت از دیگر خصوصیات افراد با مزاج سرد و خشک است. نشانه های دیگر این افراد، شامل زیادی فکر و خیال و نگرانی نسبت به مطالبی که در اطرافشان می گذرد، همچنین دچار خوابهای آشفته تیره و تار می باشد. به علت سرعت فکر، از میان این افراد شاعران و سیاستمداران بیشتری برمی خیزد، اما در صورتی که روش زندگی و تغذیه این افراد صحیح نباشد، مشکلات روحی روانی جدی برای این افراد بروز خواهد کرد.
افسردگی، گوشه گیری و کم جوشیدن با دیگران نیز از خصوصیت های اخلاقی بازر مراج سرد و خشک می باشد. سوزش سر معده و زیر جناغ، گرفتگی در عضلات پشت ساق پا، گرفتگی در ناحیه گلو بصورت یک حلقه، اشتهای کاذب و خرده خواری،. این افراد در فصل بهار از وضعیت تعادل بهتری برخوردار می شوند و در فصل پاییز بیماری هایشان شدت می یابد.
مواد غذایی مفید: خوردن خوراکی‌هایی مانند گوشت گوسفند، خروس و شتر، نمک دریا، نبات سفید، نعنا و روغن کنجد، کلم، جوانه گندم، ماش، پسته، بادام، گردو و چای دارچین به افراد با مزاج سرد و خشک توصیه می‌شود.
مواد غذایی مضر: عموما کسانی که مزاج سرد و خشک دارند از مصرف مواد غذایی مانند گوشت گوساله، ماهی، عدس، گشنیز، لوبیا، بادمجان و سبزیجاتی مثل خیار، کاهو، گوجه فرنگی و میوه‌هایی مثل موز و کیوی منع می‌شوند.
خصوصیات ظاهری:
افراد با مزاج سرد و خشک به راحتی در سرما، گرم نمی‌شوند. پرمویی و بروز لکه های تیره در پوست این افراد شایع است. چهره آنها تیره و پوستشان خشک و بی طراوت است. همچنین این افراد میل زیادی (بیشتر از بقیه دسته‌های مزاج‌های چهارگانه) به خوابیدن دارند. در بسیاری از مواقع احساس ضعف می‌کنند و کم انرژی هستند. لاغر اندام و ظریف هستند، دست کوچک، پنجه های باریک و کشیده(پنجه مرغی) بینی کوچک با سوراخهای بزرگی دارند. سرد و خشک مزاجها همچنین بسیار دقیق و خون سرد هستند، و میل زیادی به تحلیل و ارزیابی از خود نشان می‌دهند. رنگ لثه این دسته عموما سیاه است.
بد نیست بدانید بیشتر انسان‌های دارای مزاج سرد و خشک از نظر روانشناسی جزء دسته درونگرا و عموما لجباز هستند.
بیماریهای رایج:
یبوست، ترک روی زبان، کهیر پوستی و معمولا عصبی و افسره هستند.
سرد و خشک ها هم مانند گرم و تر ها فقط در فصول سرد سال (پاییز و زمستان) نیاز به لباس گرم دارند و در سایر فصول، برخلاف سرد و تر ها خیلی احساس سردی نداشته و حالت عادی دارند.
خلط فالب در افراد با مزاج سرد و تر بلغم است. این افراد چهره سفید دارن، پوست آنان سرد و نرم و شفاف است، ولی گاهی اوقات به علت رطوبت زیاد، پوست آنها در ناحیه زیر چشم و زیر گلو دچار چین خوردگی می شود. آب دهان زیاد، تشنگی و عطش کم، نرم بودن گوشت اندامها، تنبلی، آروغ ترش و ریفلاکس از علائم شایع در افراد بلغمی می باشد. حرکات این افراد کند است و حوصله انسان از پر حوصلگی آنان سر می رود.
افراد با مزاج سرد و تر معمولا آرام حرف می زنند و در راه رفتن عقب می مانند و زود خسته می شوند. ماست و دوغ و سردیجات دشمن این افراد است. خوش خوابی، کند فهمی، افت حافظه، کم رنگی ادرار صبحگاهی و زبان نرم با پرزهای تحلیل رفته و گاهی پوشیده از بار سفید از علائم این افراد است. بیماریهای سرما دوست با مزاج سرد در فصل زمستان در این افراد معمولا شدت پیدا می کند.
مواد غذایی مفید: مصرف خوراکی‌هایی مانند خرمای خشک، انبه، سیب، بـه، توت، انجیر، انگور، کشمش، هویج، کرفس، زنجبیل، دارچین و زیره برای سرد و تر مزاجها مفید است.
مواد غذایی مضر: به افراد دارای مزاج سرد و تر توصیه می‌شود خوراکی‌هایی مانند کاهو، هندوانه، گرمک، کدو خورشتی، مرکبات و کیوی، هلو، زردآلو، شلیل، قارچ، ذغال اخته، آش، سوپ، ماهی و کله پاچه نخورند.
سرد و تر مزاج ها افرادی هستند که در تمام فصول سال خصوصاً زمستان نیاز مبرم به پوشیدن لباس گرم دارند. (زیرا مزاج زمستان سرد و تر است.)
مشخصات ظاهری:
چهره زیبا، بینی زیبا، کف دستان دایره ایی شکل، رنگ لثه سفید، معمولا چشمهای رنگی دارند، موهای بور و روشن دارند. مهربان و صبور هستند.
توصیه های مهم به سرد مزاج ها:
افراد سرد مزاج با مصرف غذاهای سردی مثل ماهی، ترشی، ماست و… دچار ناراحتی‌هایی نظیر استخوان درد، ضعف، سستی و بی‌حالی می‌شوند. افرادی که طبع سرد بلغم یا سودا دارند غذاهای گرم مصرف کنند و یا با مخلوط غذاهای سرد و گرم اثر سردی و گرمی غذاها را تعدیل کنند.
سرد و تر مزاجها سعی کنند از هشت ساعت بیشتر نخوابند، البته کمتر شدن این میزان هم، مطلوب است. سعی کنند قبل از طلوع آفتاب از خواب برخیزند تا از تولید بلغم اضافه خودداری شود. خوابیدن در طی روزز و همچنین یک ساعت قبل از غروب بسیار مضر است و موجب افزایش بلغم می گردد و سنگینی سر و التهاب سینوس ها و کند شدن رفتارهای مغزی را موجب می شود.
در مزاج شناسی طبع پنجمی هم به نام طبع معتدل وجود دارد: این طبع در افراد خاص معنوی و وابستگان به درگاه الهی دیده می‌شود. بالاخره گروه پنجمی که وجود دارند (طبع معتدل) اگرچه با یکی از شرایط مذکور منطبق هستند، ولی قسمتی از بدنشان (نوک انگشت دست) همیشه سرد و یا (کف پا) همیشه گرم است.
مزاج شناسی سنی:
- از تولد تا سی سالگی سن گرمی و رطوبت است (دم) که سن رشد است.
- از سی سالگی رطوبت کمتر شده و گرمی غلبه می کند و تا چهل سالگی گرمی و خشکی غلبه دارد.(صفرا)
- از چهل سالگی تا شصت سالگی به دلیل کاهش گرمی، سردی و خشکی حاصل می شود(سودا).
- از شصت سال نیز سردی و تری غلبه می کند تا زمانی که مرگ فرا رسد.(بلغم).
علائم غلبه خلطها در مزاج شناسی:
- غلبه صفرا:
- علائم: گرمی و خشکی بدن، تلخی دهان، تشنگی، عرق کردن، عصبانیت، زردی پوست ، ریزش مو در پیشانی و…
- درمان: کاهش گرمی و خشکی ها، افزایش مایعات و سردی و ترشیجات، آلو، سرکه، عدس، وضو و غسل و آب بازی و نوشیدن آب خنک، حجامت، استفراغ عمد، تحرک، صفرا بر، شافیه 3ماهه، انار بعد از حجامت، ماهی تازه غیرپرورشی، خرفه، کاسنی، گل سرخ، گلابی و…
2. غلبه خون
- علائم: گرم شدن بدن، قرمزی پوست و زیر پلک، جوش و… از علائم آن است.
- درمان: کم خوری – کم نوشی – حجامت – عدس – غسل با آب سرد – کاهش گرمی – افزایش سردی.
3. غلبه سودا
- علائم: غلبه سردی و خشکی، تیره شدن و کدورت پوست، ترس، اضطراب، نگرانی، کک و مک و لکه های پوستی، سیاهی زیر چشم و…
- درمان: مصرف مسهل ها مانند بسفایج و سنا – افتیمون – رفع یبوست – انار – قرص خون – شانه –داروی شافیه- قی به قصد – حمام – عسل – مویز- زیتون – افزایش گرمی ها و مرطوبها – سودا بر– افتیمون بهترین درمان است-
4. غلبه بلغم
- علائم: غلبه سردی و رطوبت، سستی و ضعف ها، سردی بدن، ضعف اراده و حافظه – خلط گلو و سینه – پف کردن و چاقی صورت، بدن و…
- درمان: کاهش سردیها و مرطوبها و افزایش گرمیها و خشکیها – کم خوری – کم نوشی – قرآن – مسواک – مویز – عسل – کندر – بلغم زدا – آویشن – کشمش – سیب – خرما – شکر طبرزد – جو – طریفل – قاووت ها – شانه زدن – سرمه هسته خرما– نمک – سیاهدانه – روزه
درمان مشترک برای هر چهارتا مزاج:
انار سورانی -خرمای پخته – کاسنی – بنفشه
درمان بلغم و صفرا با هم
سویق – عسل
جهت اشراف بر علم مزاج شناسی مطالعات زیادی باید کرد، چرا که این مختصری از علم مزاج شناسی بود که به شما ارائه گردید.
در این بحث سعی شد شما را با گوشه ایی از علم مزاج شناسی آشنا کنیم تا بتوانیم در درمان بیماریها و نارساییهای گوارشی بهتر تصمیم بگیریم.
- بیشتر بدانیم: