جهت پی بردن به راههای طبابت و درمان خانگی بیماری ها در طب، ابتدا باید علت بیماری را تشخیص داد تا بتوان بهتر و ساده تر به درمان پرداخت. در طب سنتی، بیماریها را با نام سوء مزاج می شناسند و هیچ فردی را به عنوان بیمار نباید شناخت. در این طب شریف دو دلیل برای سوء مزاج مشخص شده؛ که به تفصیل به آن می پردازیم.
نکته: یکی از ساده ترین راههای طبابت و درمان خانگی برای رفع سوء مزاج و رفع غلبه اخلاط در تمام سنین، تحرک و ورزش است؛ به نوعی که ضربان قلب از حالت عادی خارج شود. منظور از ورزش و تحرک، هر نوع حرکت فیزیکی یا هوازی است؛ مانند حبس نفس در سینه به اندازه تحمل و توان. این خود یک ورزش محسوب می شود که می تواند ضربان قلب را به شماره بیندازد.
انواع سوء مزاج:
- سوء مزاج ساده.
- سوء مزاج مادی.
سوء مزاج ساده به چهار نوع تقسیم می شود:
الف) سوء مزاج گرم. در اصطلاح عام گرمی.
ب) سوء مزاج سرد. در اصطلاح عام سردی.
ج) سوء مزاج تر.
د) سوء مزاج خشک.
الف) شایع ترین علائم و نشانه های سوء مزاج گرم:
- رنگ چهره سرخ یا زرد.
- در لمس بدن احساس گرمی شود.
- نبض سریع و متواتر.
- ادرار رنگین.
- تشنگی زیاد.
- تضرر از گرمی ها و نفع از سردی ها.
- بد شدن حال فرد در گرما.
در این دسته از علائم، بنابر شدت و ضعف سوء مزاج، در طبابت و طب خانگی به راحتی می توان با خوراندن سردی ها و خنکی ها، هم چنین انجام حرکات سرد مانند مدیتیشن، گرمی را از بدن خارج نمود.
- عواملی که باعث سوء مزاج گرم می شوند:
- افراط در تحرک، ورزش، خشم و غضب.
- عفونتی که در اثر وجود جسم خارجی در بدن ایجاد می گردد.
- سده و بسته شدن مسامات. خارج نشدن حرارت از منافذ بدن.
- گرمی بخش های باالفعل؛ مانند آتش.
- گرمی بخش های باالقوه؛ مانند دارو ها و غذاهای گرم( فلفل، اسطوخودوس و …)
ب) شایع ترین علائم و نشانه های سوء مزاج سرد:
- سفیدی رنگ چهره.
- احساس سردی در لمس بدن.
- نبض آرام.
- سفیدی ادرار.
- کمی عطش.
- ضعف هضم.
- سستی بدن.
- تضرر از سردی ها و نفع از گرمی ها.
- بدی حال در سرما.
در سوء مزاج سرد، چنانچه فرد نسبت به برطرف کردن آن اقدام نکند، عواقب بسیار وخیمی را می تواند به همراه آورد. البته ناگفته نماند، این سوء مزاج در مراحل اولیه به راحتی قابل برطرف شدن است.
در قدیم درباره سوء مزاج سرد و گرم و اهمیت موضوع تعادل در عادات روزانه خوردن و آشامیدن، نیز نسبت سختی راههای طبابت و درمان خانگی برای سردی و گرمی، این اصطلاح را به کار می بردند که:
گرمی دانه اناری سردی دکان عطاری
به این مضمون که: برای رفع سوء مزاج گرمی، کافیست دانه ایی انار میل شود؛ اما در رفع سوء مزاج سردی، اگر سردی مستحکم شده باشد به محتویات یک مغازه عطاری نیاز است تا سوء مزاج را برطرف کرد.
- عواملی که باعث سوء مزاج سرد می شوند:
- حرکت به افراط و بیش از حد؛ چرا که حرارت غریزی تحلیل می رود.
- بی حرکتی زیاد. سکون به افراط و کمی تحرک است. دلیل آن زیادی فضولات در بدن است که در اثر بی حرکتی دفع نمی شوند.
- کم خوری بیش از حد. علت آن اخلاط طبیعی مورد نیاز بدن، که مهم ترین آن دم است در بدن تولید نمی شود.
- پرخوری: چرا که خفگی ایجاد می کند و حرارت غریزی را تحلیل برده و ایجاد برودت می نماید.
- گشادی بیش از حد مسامات. گشادی بیش از حد روزنه های پوست و خروج غیر متعادل حرارت غریزی بدن.
- بسته شدن بیش از حد مسامات. بخارات و فضولات موجود در بدن به خوبی از روزنه های بدن و پوست خارج نمی شوند.
- سردی بخشهای باالفعل، مانند: هوای سرد و خوردن آب سرد.
- عوامل سردی بخش باالقوه، مانند: خوردن سردی ها مانند: خیار و کاهو.
ج) شایع ترین علائم و نشانه های سوء مزاج تر:
- تضرر از رطوبت بخش ها.
- کثرت خواب
- سوء هضم.
- شکم روان.
- ریزش آب بینی و دهان.
- سستی پلک.
- میل به خوردن ادویه و غذاهای خشک.
- عواملی که باعث سوء مزاج تر می شود:
- عوامل رطوبت بخش باالفعل، مانند: آب استخر. قابل توجه عزیزانی که به شغل غریق نجات مشغول هستند.
- عوامل رطوبت بخش باالقوه مانند: خوردن به افراط خوراکی های سرد چون ماست و ماهی.
- سکون به افراط. در این مورد به دلیل کم تحرکی و عرق نکردن، رطوبات بدن تحلیل نمی رود.
- پرخوری. تولید خلط بلغم در افرادی که هاضمه ضعیف و حرارت غریزی کم دارند. هم چنین تولید خلط دم در افراد دارای هاضمه قوی و حرارت غریزی بالا دارند.
د) شایع ترین علائم و نشانه های سوء مزاج خشک:
- بی خوابی.
- تضرر از ادویه های خشک.
- بد حالی در هوای خشک.
- منفعت بردن از رطوبت بخش ها.
- در روغن مالی بدن، روغن به شدت جذب بدن می گردد.
- تحمل فشار در هنگام دفع مدفوع.
- در هوای خشک احساس خشکی در بینی می کنند.
- در صورت شدت خشکی، نمی توانند پای برهنه راه بروند.
- عواملی که باعث سوء مزاج خشک می شود:
- خشکی های باالفعل مانند: هوای گرم.
- خشکی های باالقوه مانند: ترشی ها، نمک، بادمجان و …
- حرکت به افراط مانند: ورزش زیاد هم چنین خشم و غضب زیاد.
- کم خوری. در این صورت بدن نمی تواند رطوبت خود را تامین کند. باید در نظر داشت که: در صورت خوب غذا خوردن باز هم دچار خشکی است، دلیل بر ضعف اندام، از جمله اندامهای هاضمه می باشد.
خشکی زیاد باعث یبوست می شود؛ جهت رفع یبوست در اثر خشکی، بهتر است صبح ها یک ساعت قبل از صبحانه یک عدد سیب میل شود.
همانگونه که در مطلب مزاج شناسی اشاره کردیم؛ بعد از هضم اولیه غذا در معده و انتقال شیرآبه حاصله به کبد، هضم دوم در کبد صورت گرفته و چهار خلط، دم، صفرا، بلغم و سودا تولید می شود که اصلی ترین موضوع برای پی بردن به راههای طبابت و درمان خانگی سوء مزاج احتمالی، در نظر گرفتن غلبه هر یک از این چهار خلط در بدن، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
هرگاه یکی از این چهار خلط در بدن زیاد تر از بقیه اخلاط ترشح شود، فرد به سوء مزاج آن خلط مبتلا می شود و علائم مربوط به خود را دارد که در ادامه به آن می پردازیم.
هرگاه سوء مزاج با دخالت یکی از این چهار خلط صورت گیرد؛ به آن، سوء مزاج مادی گفته می شود.
سوء مزاج های مادی:
الف) سوء مزاج دم.
ج) سوء مزاج بلغم.
د) سوء مزاج سودا.
در انواع سوء مزاج های مادی، به دلیل وجود ماده(اخلاط) سنگینی احساس می شود.
الف) شایع ترین علائم و نشانه های غلبه دم:
- احساس سنگینی در پشت چشم، سر و شقیقه ها.
- سرخی پوست.
- خمیازه زیاد.
- باد کردن بدن.
- چرت زدن.
- حواس پرتی.
- کند فهمی.
- خستگی بدون علت.
- شیرینی مزه دهان.
- قرمزی زبان.
- قرمزی رنگ چهره.
- خارش در محل فصد و حجامت.
- کسالت و خواب بسیار.
- عطش.
- امتلاء(ظهور عروق).
- گرمی و نرمی پوست.
- خونریزی بینی و لثه.
ب) شایع ترین علائم و نشانه های غلبه صفرا:
- احساس اندکی سنگینی و کسالت.
- خارش پشت.
- وخز و نخس( احساس سوزن سوزن شدن بدن).
- زردی رنگ پوست، چشم و زبان.
- تلخی دهان.
- زبری و خشکی زبان.
- خشکی بینی.
- خشکی پوست.
- لذت و انتفاع از نسیم خنک.
- تنفس سریع.
- کم اشتهایی.
- احساس غثیان( تهوع) این مورد در صورت وجود دیگر نشانه ها می توان به آن توجه کرد.
- بی خوابی و خواب سبک.
- دلشوره و بی قراری.
- خواب جنگ و آتش.
- زود خشمی و تحریک پذیری.
ج) شایع ترین علائم و نشانه های غلبه بلغم:
- سنگینی بیش از حد.
- سفیدی رنگ.
- ترشح زیاد بزاق.
- کمی عطش.
- سردی و نرمی در لمس بدن.
- ضعف هضم.
- آروق ترش.
- سفیدی رنگ ادرار.
- پر خوابی.
- کسل بودن.
- کند فهمی.
- خواب آب و رودخانه، برف و باران و تگرگ.
- خواب خون و خون ریزی. به قول نسیم بیگ خین و خین ریزی.
د) شایع ترین علائم و نشانه های غلبه سودا:
- خشکی بیش از حد پوست.
- بیدار خوابی.
- اندکی کسالت.
- چروکیدگی، بد رنگی و بی طراوتی پوست.
- خشکی پوست.
- لکه های تیره و سیاه در پوست.
- تاخیر در پریود و دفع لخته لخته و تیره رنگ.
- فکر و خیال و وسواس زیاد.
- هجوم افکار منفی و عدم تمرکز بالا.
- سوزش سر دل(اسپاسم سر معده).
- سوزش عضلات حلق و حنجره.
- سوزش سایر اعضاء از جمله ساق پا و ران.
- اشتهای کاذب و ریزه خواری.
- پر مویی، کم حرفی و گوشه گیری.
- کابوس و بی خوابی.
- خواب ترسناک و افتادن از بلندی.
- گاهی علاقه به شعر و سیاست.
- حیوانات سیاه را در خواب می بیند.
- احساس سنگینی بدن.
در تشخیص نوع سوء مزاج و غلبه اخلاط، همانگونه که در بالا گفته شد، باید در نظر داشت که همیشه غلبه اخلاط، احساس سنگینی را به همراه دارند.
موردی که باید در نظر داشت اینکه: تمام نشانه هایی که نام برده شد، گاهی در بعضی از افراد تعدادی از نشانه ها دیده نمی شود که باید بیشترین نشانه ها را مد نظر داشت. البته بهتر است که مزاج و سوء مزاج فرد را از طریق جدولی که ما در سایت رازی طب با عنوان جدول مزاج شناسی بار گذاری کرده ایم تعیین کنید، تا در پی بردن به راههای طبابت و درمان خانگی مطمئن تر تصمیم بگیرید.
اعضاء بدن هر کدام مزاج خاص خود را دارند که به علائم و نشانه های آن در مطلب طبیعت انسان اشاره کردیم. چنانچه قصد پی بردن به راههای طبابت و درمان خانگی خود و اطرافیان را دارید؛ بهتر است از مزاج اعضاء بدن اطلاع داشته باشید تا بتوانید براساس آن، تدابیری بهتر اندیشه کرد.
خوب است بدانید: کسانی که ریه های گرم و خشک دارند، احتمال ابتلاء ایشان به کرونا کمتر است. پس می شود گفت؛ یکی از راههای پیشگیری از کرونا گرم نگه داشتن ریه هاست.
- بیشتر بخوانیم:
- درمان قطعی کبد چرب
- تشخیص بیماری با عنبیه شناسی
- راه های مراقبت از پوست، مو و زیبایی
- ساده ترین راه برای بار دار شدن
- لیفتینگ و روشن کننده قوی پوست صورت
- تاثیر سلامت گوارش بر رابطه زناشویی
- سردرد و راههای درمان آن
- درمان سرد مزاجی
- آرتروز و روماتیسم مفصلی
- بیماریهای ویروسی( آنفولانزا) راههای درمان
- مسواک زدن اصلی ترین عامل دندان درد
- دندان درد بارداری
- ساده ترین راه درمان دندان درد